„Bierna obrona ludności cywilnej Nowego Sącza – zarys dziejów”

https://sadeczanin.info/nagroda-kumora/ ... -nie-tylko

Książka pt. „Bierna obrona ludności cywilnej Nowego Sącza – zarys dziejów” jest pracą pionierską dotyczącą biernej obrony ludności cywilnej przed atakiem powietrznym. Nad tą tematyką pochylili się historycy-pasjonaci, skupieni w Oddziale Polskiego Towarzystwa Historycznego w Nowym Sączu.
Jest to praca zbiorowa wydana pod redakcją Leszka Zakrzewskiego, prezesa Oddziału PTH w Nowym Sączu. W gronie autorów tej publikacji znaleźli się: Piotr Kazana, Grzegorz Olszewski, Bogdan Potoniec, Paweł Terebka i wspomniany Leszek Zakrzewski. Opracowanie to, jak napisał L. Zakrzewski, nie pretenduje do miana monografii naukowej. Celem historyków-pasjonatów było przygotowanie takiej publikacji, która w sposób popularny i przystępny dla czytelnika przybliży tematykę, która do tej pory nie zainteresowała „zawodowych” badaczy dziejów.
Chodzi o działalności i przemiany organizacji biernej obrony przeciwlotniczej ludności miasta, której początki sięgają okresu międzywojennego.
Organizacja obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej w okresie międzywojennym była szeroko propagowana i nadzorowana przez państwo. W czasie wojny, zwłaszcza w jej schyłkowym okresie, władze niemieckie podjęły działania organizacyjne obrony biernej, mające na celu zapewnienie ochrony pracownikom instytucji i struktur aparatu okupacyjnego, funkcjonujących w mieście. W okresie powojennym, organizacja ochrony ludności cywilnej, jako dziedzina obrony państwa, podlegała przede wszystkim rygorom tajności. Na lata 50., okres „zimnej wojny” z Zachodem, datują się najaktywniejsze przedsięwzięcia obronne, w tym rozwój budownictwa schronowego w nowo powstałych budynkach i powołanie systemu jednostek zakładowych Terenowej Ochrony Przeciwlotniczej (TOPL).
Książkę do konkursu o Nagrodę im. Ks. Prof. Bolesława Kumora w kategorii „Książka o Sądecczyźnie” zgłosił Leszek Zakrzewski, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Nowym Sączu. Tak rekomendował tę publikację:
„Jest to praca pionierska uzupełniająca lukę w histografii dotyczącej dziejów miasta – uważa Zakrzewski. - Odbiorcy tego wydawnictwa mogą zapoznać się z bardzo rzadko opisywaną tematyką jaką jest bierna obrona ludności cywilnej przed atakiem powietrznym. Książka obejmuje okres od początków tworzenia systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej w okresie międzywojennym, poprzez okres okupacji niemieckiej, podczas której niemieckie władze okupacyjne realizowały zadania przygotowania do obrony przed nalotami, po dzieje systemu obrony cywilnej w okresie powojennym aż do upadku PRL-u. Na tle ogólnopolskich dziejów formacji obrony ludności przed nalotami, czytelnicy mogą zapoznać się z rozwojem i działalnością organizacji zajmujących się prowadzeniem szkoleń z dziedziny obrony przed nalotami – przed wojną były to m.in. Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej i Kolejowe Przysposobienie Wojskowe, których działalności w Nowym Sączu poświęcone są początkowe rozdziały książki. Zawiera ona także krótki zarys przeprowadzonych prac w zakresie obrony przed nalotami, w ramach przygotowań do obrony kraju we wrześniu 1939 r. Okres okupacji niemieckiej i charakterystyka systemu obrony przeciwlotniczej zakładów pracy i ludności oraz budowy schronów i szczelin przeciwlotniczych na terenie miasta nie był nigdy wcześniej poruszany w publikacjach dotyczących historii miasta. Okres powojenny został opisany w rozdziałach dotyczących działalności struktur Terenowej Obrony Przeciwlotniczej, przekształconej w Powszechną Samoobronę i ostatecznie w Obronę Cywilną. Kolejne rozdziały zostały poświęcone dziejom obrony zakładu pracy na przykładzie Węzła PKP w Nowym Sączu. W osobnych rozdziałach opisano także plan obrony cywilnej Węzła PKP w Nowym Sączu w przypadku zagrożenia wojennego i wyposażenie w sprzęt wszystkich służb zakładowego Oddziału Obrony Cywilnej z krótką charakterystyką posiadanego wyposażenia. Ostatnie rozdziały zostały poświęcone zasadom budowy, wyposażenia i funkcjonowania schronów przeciwlotniczych oraz opisowi tego typu pomieszczeń znajdujących się na terenie miasta. Całość została uzupełniona czterema planami: rozmieszczenia obiektów i rozmieszczenia służb w okresie międzywojennym, rozmieszczenia schronów z roku 1944, rozmieszczenia schronów i ukryć wybudowanych po 1945 r. oraz obrony węzła PKP w Nowym Sączu.

Sądecki historyk Łukasz Połomski, który zrecenzował liczącą 428 stron publikację uważa, że porusza ona bardzo wąski, ale równie interesującą tematykę naszej historii.

- Temat jest ciekawy, bo np. sądeckie schrony obrosły już legendami – mówi Połomski. - Niewielu mieszkańców ma wiedzę po co je budowano i na jak szeroką skalę była zorganizowana bierna obrona ludności. Przedstawiona w książce skala tych działań robi wrażenie. Mimo, że nie jest to monografia, to książka należy, moim zdaniem do najciekawszych publikacji wydanych przez PTH w ostatnim czasie. Książka jest obszerna, składa się z wielu artykułów, które zostały wzbogacone fotografiami. Szczególnie cenne dla czytelnika są plany, które dołączono do książki. Pozwalają z lotu ptaka zobaczyć Nowy Sącz jako miasto wypełnione m.in. schronami. Publikacja posiada skorowidz osobowy. Dla laika ważny jest także wykaz skrótów umieszczony na końcu książki. Z podziwem należy popatrzeć na pracę zespołu, którego teksty złożyły się na książkę (P. Terbka, P. Kazana, L. Zakrzewski, B. Potoniec, G. Olszewski). Artykuły powyższych autorów zostały zaopatrzone w solidne przypisy. Są one dowodem na to, że korzystali oni głównie z dokumentacji źródłowej, dotychczas pomijanej w badaniach naukowców. W związku z tym, książkę tę stawiam wśród tych, które na sądecki rynek wydawniczy wniosły świeży i nowy temat.
Wspomniana praca zbiorowa, według Połomskiego ma bardzo przemyślany układ. W jednym z pierwszych rozdziałów P. Terebka poruszył kwestie idei ochrony ludności cywilnej podczas konfliktów zbrojnych. To doskonałe rozwiązane, będące wstępem do pozostałych części publikacji. Kolejne rozdziały, niemalże „w praktyce” prezentują tę obronę w Nowym Sączu. W artykułach poruszono wiele kwestii z dziedziny wojskowości i historii lokalnej. Czytelnik może sobie także uświadomić, że obrona cywilna była częścią życia codziennego. Wielkim plusem jest to, że autorzy opisują trzy epoki historyczne: przedwojenną, wojenną i powojenną. Szczególnie cenne są badania okresu powojennego, który w naszej sądeckiej historiografii ciągle nie doczekał się solidnego opracowania. Zapewne jest to książka, po którą sięgną pasjonaci wojskowości. Podjęta przez autorów tematyka sprawia jednak, że zainteresuje niemal każdego, kto idąc do szkoły, czy pracy mija domy, gdzie znajdowały się punkty związane z omawianymi zagadnieniami. Publikacja może przyczynić się do rozbudzenia zainteresowania historią miasta wielu jego mieszkańców, co jest wypełnieniem misji jaką powinno nieść Polskie Towarzystwo Historyczne.
Książkę wydało Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Sączu.
Bierna obrona ludności cywilnej Nowego Sącza - zarys dziejów, praca zbiorowa pod red. Leszka Zakrzewskiego, Nowy Sącz 2017.