Detektoryści niszczą wał Hadriana? Brytyjczycy mają duży problem


Łowcy skarbów rozkopują jeden z najważniejszych zabytków położonych na terenie Wielkiej Brytanii. Pod osłona nocy prowadzą nielegalne poszukiwania, zabierają starożytne artefakty i pozostawiają po sobie spustoszenie. Co brytyjskie władze robią by temu zaradzić?

W hrabstwie Northumberland odkryto ponad pięćdziesiąt dziur w pobliżu słynnego wału Hadriana wykopanych nielegalnie przez detektorystów. Osoby bezprawnie prowadzące poszukiwania wybrały na ich obszar rejon, w którym znajduje się fragment muru i dobrze zachowana wieża. Brytyjski „The Telegraph” cytuje wypowiedź członka jednej z brytyjskich agencji rządowych, który stwierdza, że takie działania to okradanie nas wszystkich z wiedzy.

Rejon muru Hadriana jest chroniony prawnie. Osoby prowadzące tam nielegalne poszukiwania nie tylko przywłaszczają sobie znalezione artefakty, ale też niszczą teren wykopalisk. Serwis „Ancient-origins.net” w materiale poświęconym sprawie cytuje wypowiedź Mike’a Collinsa, który zajmuje się ochroną zabytków. Jak możemy przeczytać:

Większość społeczności posługującej się wykrywaczami metali postępuje zgodnie z przepisami i regulacjami dotyczącymi poszukiwania i pozyskiwania obiektów z ziemi. Jednakże istnieje niewielka liczba osób kradnących artefakty i niszczących miejsca ich odkrycia, które łamią prawo i obrabowują nas z wiedzy […] popełniają przestępstwo i chcielibyśmy aby wszyscy pomogli nam ich złapać. Razem możemy chronić cenne wspólne dziedzictwo, jakie kryją nasze stanowiska archeologiczne.

Wał Hadriana to rzymski wał obronny zbudowany w II w. n.e. na terenie obecnej Wielkiej Brytanii przez rzymskich legionistów za czasów cesarza Hadriana. Wzniesiono go by był zaporą przeciwko Piktom, czyli plemionom zamieszkującym obecną Szkocję. Długość wału wynosiła 117 kilometrów, a wysokość od 5 do 6 metrów.

Obecnie o zachowanie wału dbają Brytyjczycy, a pozostałości muru są przez nich naprawiane. W październiku zeszłego roku przetransportowano śmigłowcem 35 ton kamienia, który posłużył do konserwacji liczącego ponad 76 metrów odcinka muru uszkodzonego w związku z ruchem turystycznym. Brytyjscy specjaliści obawiają się, że nielegalne wykopaliska mogą przyczynić się do dużych uszkodzeń zabytku ponieważ detektoryści poszukują skarbów i kopią bez żadnej kontroli. Obecnie urzędnicy liczą na pomoc lokalnych mieszkańców, którzy być może przyczynią się do złapania wandali.

W Wielkiej Brytanii od kilkunastu lat mamy prawdziwą eksplozję skarbów i znalezisk zgłaszanych przez poszukiwaczy, które często trafiają na muzealne wystawy, przyciągając zwiedzających i inspirując młode pokolenia do zainteresowania się historią i archeologią.

Tymczasem w modelu brytyjskim nie ma żadnej magicznej recepty czy uwarunkowań ze względu na inną mentalność czy większą obywatelską świadomość. W latach 70. i 80. XX w., gdy wykrywacze metali stały się dostępne dla każdego, rozpoczął się wielki boom na poszukiwania skarbów i Brytyjczycy borykali się z tymi samymi problemami co my teraz. Znajdowane skarby sprzedawane były na czarnym rynku, liczba zgłaszanych znalezisk znikoma, a część w ogóle wywożono po cichu z kraju. Sposoby walki z tym zjawiskiem – licencjonowanie wykrywaczy, przymusowe szkolenia itd. – nie zdały egzaminu. Po konsultacjach zarówno z archeologami, jak i poszukiwaczami, pod koniec lat 90. znaleziono złoty środek, stwarzając, pod auspicjami Ministerstwa Kultury, organizację Portable Antiquities Scheme (PAS), która prowadzi bazę danych znalezisk i utrzymuje w każdym rejonie archeologa odpowiedzialnego za kontakty z poszukiwaczami. Sprawa jest banalnie prosta – detektorysta znajdujący przedmiot zabytkowy, lub taki, co do którego nie ma pewności, czy jest skarbem czy zabytkiem, może (w Anglii i Walii nie musi, w Szkocji i północnej Irlandii obowiązkowo), zgłosić znalezisko do archeologa PAS w swoim rejonie. Ten dokumentuje/kataloguje je w ogólnokrajowej bazie danych znalezisk ruchomych, podając precyzyjne współrzędne miejsca znalezienia, opis itd. Jeśli przedmiot/przedmioty zostają uznane za skarb (złoto, srebro, powyżej 300 lat itd.) lub jest nim zainteresowane któreś z muzeów, zostaje uruchomiona odpowiednia procedura i znalazca otrzymuję nagrodę w postaci równowartości rynkowej znaleziska, której ma prawo się zrzec, a zwyczajowo dzieli się po połowie z właścicielem terenu.

System ten nie karze więc poszukiwaczy, ale nagradza pasję i trud. To liberalne i korzystne dla poszukiwaczy prawo, ale też przynosi wymierne korzyści państwu. Oprócz przyciągania tłumów do muzeów znaleziska pozwalają archeologom i historykom na dokładniejsze badanie przeszłości, nierzadko naprowadzając ich na nieznane wcześniej stanowiska archeologiczne. Według oficjalnych danych co roku w Wielkiej Brytanii znajduje się co najmniej tysiąc skarbów. I co najmniej 10 proc. znalazców rezygnuje z przysługującej im nagrody, przekazując skarb dobrowolnie do wybranego muzeum. Baza danych PAS powiększa się rocznie o ponad 100 tys. „nowych" zabytków, o których istnieniu nikt by się zapewne nigdy nie dowiedział, gdyby nie niestrudzona armia poszukiwaczy i zdroworozsądkowe podejście brytyjskiego rządu.