Przystępując do omawiania poszczególnych rodzajów bilonu zastępczego należałoby wyjaśnić samo pojęcie "pieniądz zastępczy", jednakże podanie ścisłej jego definicji jest rzeczą wielce kłopotliwą. Problematyczne są bowiem kryteria, przy pomocy których będziemy wyróżniać go od emisji oficjalnych - państwowych. Dla celów tego opracowania wykorzystam definicję zaproponowaną przez A. Schmidta, który pieniądzem zastępczym nazywa różnego rodzaju znaki pieniężne wydane przez nieuprawnionych do emitowania pieniądza legalnego wystawców i zastępujące w ograniczonym zakresie pieniądz legalny.

      Określając najważniejsze przyczyny emisji pieniądza zastępczego wymienić należy:

• Brak pieniądza (najczęściej zdawkowego) w obiegu pieniężnym - przykładem będą tu liczne emisje prywatne i lokalne z okresu I wojny światowej.
• Dążenie do zamknięcia obiegu pieniężnego - przykładem może być pieniądz dominialny czy też obozowy.
• Dążenie do ułatwienia lub usprawnienia pracy - przykładem są rozliczeniowe żetony kelnerskie.
• Dążenie do osiągnięcia łatwego zysku, możemy bowiem wyróżnić specyficzne emisje, gdzie pieniądz traktowany był jako towar - przykładem mogą być przeznaczone dla zbieraczy monetarne emisje ceramiczne.

      Przyczyny emisji pieniądza zastępczego dają także pewną podstawę na dokonanie jego klasyfikacji i wprowadzenia pewnej systematyki. Jak że tematem opracowani są emisje monetarne przedstawię ich klasyfikację, której autorem również jest Andrzej Schmidt, a która pozwoli używać prawidłowego nazewnictwa obiektów prezentowanych w dalszej części opracowania. Powszechnym jest bowiem mieszanie pojęć, często nawet używanie nazewnictwa będącego swoistym fałszem. Takim błędem jest często używane sformułowanie "żeton zastępczy", analogiczne zdawało by się określeniu "moneta zastępcza" i rozróżniające emisje o charakterze pieniężnym (monety) od emisji o charakterze np. rozliczeniowym (żetony). Otóż monety zastępcze są zastępczymi gdyż zastępują pieniądz oficjalny, idąc tokiem tego rozumowania żetony zastępcze byłyby zastępczymi gdyby zastępowały inne żetony. Pewnie takie też byśmy znaleźli, ale nie o nie przecież chodzi. Chodzi bowiem o żetony będące formą bilonu zastępczego a ściślej o żetony monetarne (znane są bowiem także rozliczne emisje żetonów niemonetarnych, jak chociażby wspomniane przeze mnie w dalszej części opracowanie żetony narzędziowe).

      Analiza najważniejszych czynników stymulujących emisje pieniądza zastępczego pozwala podzielić bilon zastępczy na dwie odrębne grupy. Jedną będącą efektem działalności emisyjnej prowadzonej z powodu braku pieniądza legalnego w obiegu, którą nazwiemy pieniądzem namiastkowym, gdyż zastępuje ona pieniądz legalny w tym sensie, że wypełniając lukę powstałą wskutek niedostatku pieniądza legalnego w obiegu staje się jego namiastką i obiega zamiast niego. W grupie tej znajdą się właśnie właściwe monety zastępcze, których dwie główne podgrupy tworzą monety lokalne i monety prywatne. Drugą główną grupę bilonu zastępczego wydawaną w zamiarze usprawnienia lub ułatwienia pracy, bądź dla zamknięcia obiegu pieniężnego nazwiemy pieniądzem pomocniczym. Zastępuje on pieniądz legalny tylko na ściśle określonym wąskim odcinku, ale nie z powodu braku tego pieniądza, tylko jako pieniądz pomocniczy, obiegający obok legalnego po to, by umożliwić emitentowi osiągnięcie zamierzonych przezeń celów. W grupie tej wyróżnimy monety pomocnicze oraz żetony monetarne, te ostatnie zaś podzielić należy następnie na żetony płatnicze i żetony rozliczeniowe. Za żetony płatnicze uznamy bowiem te, używane do przeprowadzenia jednej określonej transakcji jako środek płatniczy, żetony rozliczeniowe natomiast to te, używane do przeprowadzania jednej określonej transakcji jako pokwitowanie wymienialne na gotówkę.

      Podstawy zaprezentowanej przeze mnie klasyfikacji analogicznie odnoszą się również do papierowego pieniądza zastępczego.

      W dalszej części opracowania ujmę monety zastępcze i żetony monetarne w systematyce istotnej z punktu widzenia kolekcjonowania tego typu obiektów omawiając kolejno emisje lokalne, emisje dominialne, emisje wojskowe, emisje jenieckie, emisje przemysłowe, żetony deputatowe, żetony kelnerskie, emisje kupieckie, żetony rabatowe, żetony gazowni, elektrowni i wodociągów, monety i żetony tramwajowe oraz inne emisje nie dające się zaklasyfikować do w/w grup.