Największa odkryta dotąd bitwa epoki brązu w Europie, do której doszło na przeprawie przez rzekę Tollensee. Już znaleziono ponad 130 zabitych wojowników oraz pięć koni, a przebadano jak dotąd zaledwie kilka procent (maksymalnie 1/10) całej powierzchni pola bitwy. Badania izotopów ze szkliwa zębów oraz próbek DNA wskazują, że wojownicy pochodzili z wielu różnych grup etnicznych i z przybyli na pole bitwy nawet z obszarów odległych o kilkaset kilometrów:
http://oldeuropeanculture.blogspot.co.u ... attle.htmlhttp://gepris.dfg.de/gepris/OCTOPUS;jse ... showDetailhttps://www.researchgate.net/publica...astern_Germanyhttp://www.sciencemag.org/news/2016/03/ ... attle-3174Fragmenty z ostatniego z powyższych linków przetłumaczone na polski:
"Około 3200 lat temu, dwie armie starły się na przeprawie rzecznej w pobliżu Morza Bałtyckiego. Opisu tej konfrontacji nie da się znaleźć w żadnej książce historycznej - słowo pisane nie upowszechniło się w tej części świata przez kolejne 2000 lat po bitwie - ale nie była to żadna potyczka między miejscowymi klanami. Tysiące wojowników zebrało się by stoczyć brutalną walką, wszystko odbyło się prawdopodobnie w ciągu jednego dnia, przy użyciu broni wykonanej z drewna, krzemienia oraz brązu - metalu, który wówczas stanowił szczyt osiągnięć technologii militarnej.
(...) armie walczyły w zwarciu, okaleczając się i zabijając maczugami, włóczniami, mieczami i nożami. Zakończone grotami z brązu oraz z krzemienia strzały wystrzeliwano z bliskiego dystansu, dzięki czemu przebijały czaszki i wbijały się głęboko w kości młodych mężczyzn. Konie należące do najznaczniejszych wojowników, które ugrzęzły w podmokłym terenie, zakłuto na śmierć włóczniami. Nie wszyscy utrzymali pola w walce wręcz - niektórzy wojownicy załamali się i rzucili do ucieczki, ale zabiły ich razy w plecy i w tył głowy.
Kiedy było po wszystkim, bagnistą dolinę zasłały setki trupów. Niektóre ciała obrabowano z wartościowych przedmiotów i pozostawiono w płytkich stawach; inne poszły na dno, chronione przed obrabowaniem przez metr czy dwa metry wody. (...) Stulecia mijały, a bitwa poszła w zapomnienie.
W roku 1996 archeolog amator znalazł pojedynczą kość barkową, wystającą ze stromego brzegu rzeki - pierwsza wskazówka, że Dolina Tollense, ok. 120 km na północ od Berlina, skrywała straszliwą tajemnicę. Mocno wbity krzemienny grot strzały wystawał z jednego końca kości, zachęcając archeologów do wykopania małego wykopu próbnego, który odsłonił więcej kości, czaszkę z wgnieceniem powstałym w wyniku uderzenia tępym narzędziem, oraz 73-centymetrowej długości maczugę przypominającą kij bejsbolowy. Wszystkie znaleziska metodą radiowęglową wydatowano na ok. roku 1250 p.n.e., co wskazuje, że wszystkie stanowią ślad jednego epizodu w historii epoki brązu w Europie.
Obecnie, po całej serii wykopalisk przeprowadzonych w latach od 2009 do 2015, badacze zaczęli lepiej rozumieć tę bitwę i jej zdumiewające konsekwencje dla społeczeństwa epoki brązu. Wzdłuż 3-kilometrowego odcinka rzeki Tollense, archeologowie z MVDHP oraz z Uniwersytetu w Greifswaldzie odkopali drewniane maczugi, brązowe groty włóczni, krzemienne i brązowe groty strzał. Znaleźli też kości w wyjątkowo dużych ilościach: szczątki co najmniej 5 koni oraz ponad 100 mężczyzn. Szczątki setek kolejnych poległych mogą nadal pozostawać pod ziemią, a następne tysiące mogły uczestniczyć w bitwie i ją przeżyć.
"Jeśli nasza hipoteza, że wszystkie te znaleziska są śladami po jednym wydarzeniu się potwierdzi, to mamy do czynienia z prehistorycznym konfliktem na skalę wcześniej nieznaną w obszarze na północ od Alp," mówi jeden z kierowników wykopalisk, archeolog Thomas Terberger. "Nie ma nic, z czym moglibyśmy to porównać". To może być nawet najstarszy bezpośredni dowód - z bronią i wojownikami w jednym miejscu - aż tak wielkiej bitwie gdziekolwiek w świecie starożytnym.
Północna Europa w epoce brązu długo była zbywana jako zaścianek, pozostający w cieniu bardziej zaawansowanych cywilizacji Bliskiego Wschodu oraz Grecji. Sam brąz, wynaleziony na Bliskim Wschodzie ok. roku 3200 p.n.e., dotarł tutaj dopiero 1000 lat później.
Ale skala bitwy pod Tollense wskazuje na wyższy stopień organizacji - oraz większy poziom przemocy - niż dawniej przypuszczano. "Braliśmy pod uwagę scenariusze wielu rajdów, z małymi grupami młodych mężczyzn zabijającymi się i kradnącymi jedzenie, ale zaskoczeniem dla wszystkich było znalezienie tak wielkiej bitwy, w której udział brały tysiące ludzi", mówi Svend Hansen, szef Departamentu Euroazjatyckiego Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w Berlinie.
Dobrze zachowane kości i przedmioty dostarczają wielu detali do tego obrazu kompleksowości epoki brązu, wskazując na istnienie klasy dobrze wyszkolonych wojowników i sugerując, że ludzie z wielu różnych rejonów Europy przybyli aby wziąć udział w tej krwawej jatce.
Niewiele jest głosów sprzeciwiających się uznaniu, że odkrycie z Tollense jest czymś wyjątkowym. "Jeśli chodzi o epokę brązu, nie dostrzegaliśmy początkowo tych oczywistych dowodów, że mamy tutaj pole bitwy z poległymi ludźmi i bronią, wszystko razem", mówi archeolog z University College Dublin, Barry Molloy.
Kiedy pierwsze z tych znalezisk odsłonięto w 1996 roku, nie było nawet jasne, czy Tollense to pole bitwy. Niektórzy archeologowie sugerowali, że szkielety mogły pochodzić z zalanego cmentarza, albo że zakumulowały się w tym miejscu przez stulecia.
Powody do sceptycyzmu istniały. Przed odkryciem z Tollense, bezpośrednich dowodów na stosowanie przemocy na szeroką skalę w epoce brązu było niewiele, a zwłaszcza w tym regionie. Historyczne źródła pisane z Bliskiego Wschodu oraz z Grecji opisują epickie bitwy toczone w epoce brązu [np. historie spisane przez Homera] , ale niewiel odkryto znalezisk archeologicznych, które mogłyby dostarczyć dowodów na prawdziwość tych dumnych opowieści.
"Nawet w Egipcie, pomimo istnienia przekazów pisanych opisujących wojny, nigdy nie znaleźliśmy jak dotąd dowodów archeologicznych wskazujących na uczestników i ofiary tychże wojen", mówi Barry Molloy.
Natomiast z większości obszarów Europy epoki brązu, brakuje nawet historycznych opowieści o wojnach. Wszystko czym dysponowali badacze sprowadzało się do znalezisk broni w ceremonialnych pochówkach oraz garstki masowych grobów z bezspornymi dowodami stosowania przemocy, takimi jak szkielety ze ściętymi głowami czy groty strzał tkwiące w kościach. Przed latami 1990-tymi, "przez długi czas tak naprawdę nie chcieliśmy wierzyć w prehistoryczne wojny"", mówi Hansen z DAI. Wyposażenie grobów w broń próbowano wyjaśniać jako obiekty prestiżu czy symbole władzy, nie interpretując ich jako broń bojową.
"Wielu ludzi wyobrażało sobie, że prehistoryczne społeczeństwo było pokojowe, i że mężczyźni z epoki brązu byli bardziej pochłonięci zajęciami takimi jak handel, i tym podobne", dodaje Helle Vandkilde, archeolog z Uniwersytetu w Aarhus w Danii. "Tylko nieliczni mówili otwarcie o wojnach" [np. Marija Gimbutas - uwaga moja].
Ale 10,000 kości w tym pokoju - to co zostało po poległych spod Tollense - zmieniło te poglądy radykalnie. Kości poległych znaleziono w gęstych zgrupowaniach: w jednym miejscu, 1478 kości, wśród nich 20 czaszek, leżało na obszarze zaledwie 12 metrów kwadratowych. Archeologiwe myślą, że wojowie zginęli, albo ich wrzucono po śmierci, do płytkich stawów, gdzie falowanie wody następnie wymieszało kości pochodzące od innych osób. (...) Antropolodzy sądowi Ute Brinker oraz Annemarie Schram zidentyfikowali co najmniej 130 różnych osób, prawie wyłącznie mężczyzn, w większości w wieku od 20 do 30 lat.
Ta liczba pokazuje skalę bitwy. "Mamy co najmniej 130 poległych, oraz 5 zabitych koni. A póki co przekopaliśmy dopiero 450 metrów kwadratowych. To maksymalnie 10 procent całej powierzchni pola bitwy, a może nawet tylko 3 do 4 procent", mówi Detlef Jantzen, naczelny archeolog MVDHP. "Gdybyśmy przekopali cały obszar, zapewne znaleźlibyśmy już 750 poległych. To niewiarygodna liczba jak na epokę brązu."
(...) Jantzen oraz Terberger szacują, że jeśli zginął i został na polu bitwy co piąty jej uczestnik, to znaczyłoby, że w sumie walczyło w niej jakieś 4000 wojowników.
Brinker, antropolożka sądowa nadzorująca analizę szczątków, mówi że wilgotność i skład chemiczny gleby w Dolinie Tollense prawie perfekcyjnie zakonserwowały kości. "Możemy dokładnie zrekonstruować co się stało", dodaje, pokazując nam żebro z dwoma malutkimi nacięciami w kształcie litery V na jednym z brzegów. "Te ślady na żebrze pokazują, że został on dźgnięty [włócznią?] dwukrotnie w to samo miejsce. Mamy mnóstwo takich znalezisk, często wielokrotne ślady na tym samym żebrze."
(...)
W trakcie gdy doszło do tej bitwy, północna Europa wydawała się być miejscem pozbawionym miast, a nawet innych większych osad. Z dotychczasowej wiedzy archeologów wynika, że ludzie tutaj (...) żyli ze swoimi wielopokoleniowymi rodzinami w pojedynczych gospodarstwach, a gęstość zaludnienia wynosiła mniej niż 5 osób na kilometr kwadratowy. Najbliższa znana archeologom duża osada z tego okresu znajdowała się ponad 350 kilometrów na południowy-wschód, w Watenstedt. Krajobraz był podobny do rolniczych części Europy obecnie (...)
A jednak chemiczne wskaźniki w szczątkach sugeruję, że większość z wojowników poległych pod Tollense przybyła na pole bitwy z obszarów odległych o setki kilometrów. Izotopy w szkliwie zębów stanowią odbicie tych znajdujących się w pożywieniu i w wodzie jakie dana osoba spożywa i pije w dzieciństwie, co z kolei zależy od geologii danego obszaru - są to markery miejsca gdzie dana osoba dorastała. Archeolog z Uniwersytetu Stanu Wisconsin w Madison, Doug Price, przeanalizował izotopy strontu, tlenu i węgla w 20 zębach różnych poległych pod Tollense. Tylko kilku z nich wykazywało wartości izotopów typowe dla Niziny Północnoeuropejskiej, która ciągnie się od Holandii do Polski. Posiadacze pozostałych zębów przybyli z obszarów położonych dalej, chociaż póki co Price jeszcze nie zdołał ustalić skąd dokładnie. "Zakres wartości izotopów jest naprawdę duży", powiedział. "Możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że zabici przybyli na pole bitwy z wielu różnych regionów".
Kolejne wskazówki dają nam dane z izotopów innego pierwiastka, azotu, które odzwierciedlają dietę. Izotopy azotu z zębów niektórych wojowników sugerują, że ich dieta była bogata w proso, zboże w tamtym czasie bardziej popularne w Europie południowej niż w północnej [a nie czasem także w Europie wschodniej? - uwaga moja]
Analiza genetyczna dopiero się rozpoczyna, ale jak dotąd podpiera hipotezę o zróżnicowanym i odległym pochodzeniu wojowników. DNA pobrane z zębów sugeruje, że niektórzy byli krewnymi współczesnych południowych Europejczyków, a inni krewnymi mieszkańców współczesnej Polski oraz Skandynawii. "To nie była banda miejscowych głupków" - mówi genetyk z Uniwersytetu w Mainz, Joachim Burger. "To bardzo różnorodna populacja".
Vandkilde z Uniwersytetu w Aarhus dodaje: "To była armia podobna do tej opisanej w eposie Homera, która składała się z wielu mniejszych drużyn wojowników, zebranych z wielkiego obszaru w celu zdobycia Troi" - uważa się, że zdobycie Troi nastąpiło ok. roku 1184 p.n.e., czyli niecałe 100 lat później niż wedle datowania miała miejsce bitwa pod Tollense.
To wszystko wskazuje na istnienie zakrojonej na niespodziewanie szeroką skalę sieci powiązań czy też organizacji społecznej, mówi Jantzen. "Stoczenie bitwy jak ta zbierając wszystkich tych ludzi z bardzo odległych obszarów w jednym miejscu, było naprawdę niesamowitym osiągnięciem", dodaje. (...)"
Wyposażenie niektórych spośród znalezionych wojowników:
Zaloguj
Zarejestruj
FAQ
