Kto ich szuka? Z jednej strony archeolodzy-naukowcy, z drugiej poszukiwacze-amatorzy.
Są też tacy, co działają nielegalnie i niszczą drobiazgową pracę archeologów. Jednak przybywa świadomych poszukiwaczy, prawdziwych pasjonatów, którzy chcą się dzielić tym co znajdą. Skąd się bierze taka pasja? Jak traktować poszukiwaczy-amatorów? Czy możliwa jest ich współpraca z archeologami?
W ostatnich dniach sensację zrobiła wiadomość, że w okolicach Wałbrzycha odnaleziono legendarny "złoty pociąg", którym Niemcy pod koniec II wojny światowej mieli wieźć zrabowane skarby. Odkrycia - jeszcze nie potwierdzonego - mieli dokonać nie archeolodzy ale dwaj poszukiwacze-amatorzy, pasjonaci historii. Czy powinno się ich traktować poważnie?
Jest pewne urządzenie, które spędza sen z powiek archeologów. Chodzi o detektor metali. Według szacunków w Polsce może być nawet 200 tysięcy osób, które przy użyciu wykrywaczy przeszukują ziemię. Zdaniem archeologów to już plaga. Zgodnie z prawem ten, który znajdzie skarb w ziemi może liczyć na 10 procent jego wartości. Tego chcą m.in odkrywcy złotego pociągu. Ale są też poszukiwacze, którym na 10 procentach nie zależy.
Dlatego archeolodzy mogą tylko załamywać ręce, gdy przyjeżdżają na wykopaliska i widzą, że teren, który badali został przekopany przez poszukiwaczy. Tak się zdarzyło niedawno na nowo odkrytym stanowisku niedaleko Wągrowca - mówi prowadzący tam badania Marcin Krzepkowski.
Specjaliści przywołują brytyjski model, w którym po znalezieniu przez poszukiwacza obiektu archeologicznego, państwo ma prawo pierwokupu. Polscy archeolodzy są bezradni bo u nas nie ma pieniędzy na coś takiego. Ale nie można tez wszystkich poszukiwaczy mierzyć jedną miarą.
Są naukowcy i są ludzie marzący o odkryciach na miarę Indiany Jonesa. Tylko, że filmowy Indiana sam był człowiekiem nauki i starał się zapobiegać szkodom, które w przypadku nielegalnych poszukiwań bywają niepoliczalne. Archeolodzy ich nie lubią - nie ukrywa Marcin Krzepkowski z Muzeum Regionalnego w Wągrowcu.
Pasjonaci-poszukiwacze bronią się i uważają, że każde badania muszą być legalne i prowadzone zgodnie z zasadami. Po tak jak archeolodzy, mają na swoim koncie spore sukcesy. Przygody z poszukiwaniem skarbów w ziemi miał Przemysław Maćkowiak z Towarzystwa Miłośników Miasta Lubonia. Poznański znawca fortyfikacji Krzysztof Kłoskowski ze Stowarzyszenia Kernwerk, opiekującego się Fortem Va w Poznaniu przyznaje, że także jemu zdarzało się odnajdywać na terenie fortu, cenne rzeczy przy pomocy wykrywaczy metali.
Archeologów-amatorów jest coraz więcej, tworzą stowarzyszenia i prowadzą badania jak najbardziej legalnie. Ale są też poszukiwacze, którzy szkodzą. Nielegalne poszukiwania są karalne. Ale rzadko zdarza się, by policja, prokuratura i sądy były angażowane w takie sprawy. A to dlatego, że wystarczy czasem tłumaczenie typu "wyszedłem w pole na spacer, a wykrywacz służy mi do podpierania się". Często też do nielegalnych poszukiwań dochodzi pod osłoną nocy. Na dodatek wysokość kar nie jest w stanie nikogo odstraszyć rabusiów. Możliwe jest także przeszukanie mieszkania poszukiwacza i zarekwirowania wszelkich obiektów mogących pochodzić z nielegalnych wykopalisk.
Wiele osób szuka skarbów w Polsce. Jaki okres interesuje ich najbardziej? I z czym muszą się liczyć jeśli już coś znajdą? Przepisy nie ułatwiają życia i o współpracy poszukiwaczy i archeologów nie ma co marzyć, nie są w stanie dojść do jakiegokolwiek porozumienia. Mamy teraz do czynienia raczej z wyścigiem - kto pierwszy wykopie coś cennego. Dziś możemy mówić, że poszukiwacze działają w szarej strefie.
Skąd się bierze pasja poszukiwawcza? Co zrobić, żeby była z korzyścią dla naszej historii? Kto powinien poszukiwać skarbów? Jak traktować poszukiwaczy pasjonatów? Jak chronić historyczne znaleziska i bronić je przed rabunkiem?

Posłuchaj:
1 Józef Bednarczyk, historyk UAM - o używaniu wykrywaczy przez amatorów
2 Marcin Krzepkowski, archeolog - co zastali w Wągrowcu
3 Przemysław Maćkowiak, fortyfikator - amatorzy dla zysku i dla nauki
4 Marcin Krzepkowski, archeolog - jak szkodzą poszukiwacze skarbów
5 Przemysław Maćkowiak - prowadził legalne poszukiwania
6 Krzysztof Kłoskowski, fort Va - o odnalezionych militariach
7 Krzysztof Kłosowski, fort Va - współpraca amatorów i naukowców jest możliwa
8 Krzysztof Kłosowski, fort Va - poszikiwacze głownie interesują się militariami
9 Anna Sochacka - kto ma prawo do szukania skarbów - skrót audycji