Niespodziewanego odkrycia dokonano podczas prac budowlanych w okolicach cmentarza starofarnego. Przygotowując teren pod parking natrafiono na zbiorową mogiłę żołnierzy Wehrmachtu.
W połowie września mają zakończyć się prace przy przebudowie ulic Ks. Wujka, Targowej i Przecznicy. W ramach tej inwestycji, przy cmentarzu starofarnym, zaplanowano także wybudowanie parkingu na prawie 40 miejsc. Teren ten stanowi część dawnego cmentarza ewangelickiego.
Spodziewając się w miejscu tym kilku grobów cywilnych, poproszono ks. Tomasza Wolę z parafii ewangelicko-augsburskiej w Pile o opinię w sprawie planowanej inwestycji.
Duchowny nie robił problemów. Poprosił tylko, aby szczątki pochowanych tam przenieść do drugiej części cmentarza, koło lapidarium i uczcić je tablicą pamiątkową. Pozytywna opinia spadkobiercy duchowego tego terenu oraz Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, sprawiła, że przystąpiono do prac ziemnych.
SENSACYJNE ODKRYCIA
Ekshumację powierzono firmie Mos Maiorum. Prace prowadzone pod nadzorem archeologicznym Marcina Krzepkowskiego przyniosły jednak niespodziewane odkrycia.
Wszystko zaczęło się od zbiorowej mogiły cywilnej. Były w niej, pochowane bez trumny, trzy starsze osoby, zakwalifikowane jako ofiary wojny. Przy ciałach znaleziono złote monety i pierścionek.
Kawałek dalej natknięto się na kolejną mogiłę zbiorową bez trumny. Stwierdzono tam szczątki trzech żołnierzy Wehrmachtu.
Nieznanych grobów niemieckich żołnierzy odkryto jednak więcej. Dwudziestu z nich trafiło na cmentarz najprawdopodobniej z pobliskiego lazaretu, który mieścił się w gimnazjum przy ul. Klasztornej. Odkopane szczątki posiadają bowiem rany postrzałowe, amputowane kończyny, a w jednym przypadku ślady po trepanacji czaszki.
Prawie wszystkie szczątki można zidentyfikować, gdyż posiadają niemieckie nieśmiertelniki. Dzięki nim wiemy, że pochowano tutaj m.in. sanitariusza, artylerzystę a nawet SS-mana z oddziału pancernego.
Najbardziej sensacyjne było jednak odkrycie zbiorowej mogiły wtórnej. Pochowano w niej około 10 osób. Między przemieszanymi kośćmi znaleziono guziki po niemieckich mundurach, a także sowieckie kalosze z moskiewskiej fabryki „Krasnyj Bogatyr”, które miał na nogach jeden z żołnierzy. Zmarli ci początkowo byli pochowani gdzieś indziej i dopiero w późniejszym okresie przeniesiono ich na teren cmentarza. Nie wiadomo na chwilę obecną, czy były to ofiary zbiorowej egzekucji. Ze wstępnych ustaleń wynika, że jedna czaszka posiadała przestrzał, ale nie musi to świadczyć o wykonaniu wyroku śmierci na tej osobie.
KOLEJNA TAKA MOGIŁA
Nie jest to pierwszy przypadek odnalezienia w Wągrowcu zbiorowej mogiły niemieckiej. W 1998 r., w pobliżu dawnego kościoła poewangelickiego (obecnie Piotra i Pawła przy ul. Cysterskiej), natrafiono na szczątki 96 osób. Na ścianie kościoła wisi tablica upamiętniająca tamto odkrycie. Wówczas zdecydowano, aby kości przenieść do Poznania. Podobnie ma być w tym przypadku. Fundacja „Pamięć”, opiekująca się niemieckimi grobami i pomnikami za granicą, zdecydowała, aby wszystkie odkopane szczątki żołnierzy oraz ofiar wojny przenieść na cmentarz Miłostowo, gdzie znajdują się m.in. kwatery żołnierzy niemieckich z czasów II wojny światowej. Szczątki z grobów cywilnych, w tym cztery dziecięce, pozostaną w Wągrowcu.
PRZY OKAZJI
W czasie prac ekshumacyjnych natknięto się na jeszcze jedno ciekawe odkrycie, niezwiązane z grobami. Dokopano się bowiem do śladów osadnictwa z XVII w. Znaleziono m.in. fragmenty ceramiki, kafli, a także szklane ułamki.
ROZWIĄZANIE ZAGADKI
Być może dokonane odkrycie jest rozwiązaniem zagadki z tablicy pamiątkowej przy lapidarium na cmentarzu poewangelickim. Według zamieszczonego tam napisu: „Nieznane jest miejsce pochówku 27 ofiar wojny”. Po dokładnej identyfikacji ekshumowanych szczątków, która - jak przewiduje archeolog Marcin Krzepkowski - potrwa kilka miesięcy, może okazać się, że napis ten będzie nieaktualny.