1. Wybuch Powstania Listopadowego

      Początkowo wybuch powstania listopadowego (29.11.1830) nie wpłynął na system pieniężny Królestwa Polskiego. Tymczasowy Rząd Narodowy, wiedząc ze powstanie potrzebuje olbrzymią ilość pieniędzy na prowadzenie działań wojennych, przekazuje 9 grudnia 1830r. mennice warszawską Bankowi Narodowemu. Następnego dnia dyrektor Banku Polskiego, hr. Łubieński obejmuje zarząd w mennicy. Ze względu na brak wystarczającej ilości pieniędzy mennica decyduje się na wybijanie monet starym stemplem. Do lutego 1831 roku wybijano monety starego typu, z popiersiem Aleksandra I oraz tytulaturą Mikołaja I.

      Z dnia na dzień koszty prowadzenia wojny stawały się coraz większe, co spowodowało zmiany w polityce menniczej. Zysk z przebicia grzywny srebrnej na monetę bilonową wynosił 64 złp, a na grubszą monetę srebrną tylko 2 złp i 18 groszy. Wojsko potrzebowała pieniędzy, a z drugiej strony, zakup uzbrojenia wymagał pełnowartościowej monety złotej i srebrnej. Mennica warszawska musiała sprostać wyżej wymienionym wymaganiom.

      Na początku jej działalności, kiedy mennica posiadała jeszcze zapasy srebra, bicie monet pełnowartościowych z tego kruszcu było bardzo wzmożone, w styczniu 1831r. mennica osiągnęła szczyt swojej produkcji wybijając ponad 80 tysięcy złp. dziennie.

      Po wybuchu wojny drastycznie ograniczono wybijanie monet 1 i 2 złotowych na rzecz monet pięciozłotowych. Podobna sytuacja była przy wybijaniu monet bilonowych - zaprzestano produkcji monet 5 groszowych, a wzmożono wybijanie monet 10 groszowych, oraz przy monetach miedzianych, gdzie maleje produkcja monet jednogroszowych. Wprowadzenie tych zmian spowodowało wybicie największej ilości waluty, tracąc najmniejszą ilość kosztów i czasu na wybicie jej.

      25 stycznia 1831 roku sejm Królestwa Polskiego zdetronizował Mikołaja I i już 10 lutego dyrektor mennicy warszawskiej otrzymał polecenie usunięcia popiersia Aleksandra I i tytulatury Mikołaja I. Na nowo wykonanych stemplach miał być umieszczony nowy herb królestwa - ukoronowana dwudzielna tarcza herbowa z orłem i pogonią.

2. Monety Powstania Listopadowego

      W marcu 1831 roku mennica warszawska rozpoczęła wybijanie monet nowymi stemplami - złotych dukatów, srebrnych 2 i 5 złotówek, bilonowych dziesięciogroszówek oraz miedzianych trojaków. Tak jak i poprzednio mennica na pierwszym miejscu wybijała monetą pełnowartościową, srebrną i złotą. Kilka tygodni później, kiedy transporty kruszcu były przechwytywane przez władze pruskie oraz skup srebra w kraju nie dawał zadawalających rezultatów, musiano wprowadzić pewne zmiany w polityce mennicy. Bank zdecydował się na wybijanie większej ilości monety zdawkowej. Z powodu braku srebra w kwietniu Bank podwyższa cenę srebra w skupie z 84złp na 86złp za grzywnę. Pod koniec kwietnia Rząd Narodowy wzywa duchowieństwo do składania na skarb narodu zbędnego złota i srebra. Dwa miesiące później tj. pod koniec czerwca podniesiono cenę miedzi w skupie z 2 złp i 4 grosze na 2 złp i 24 grosze. Próby uzyskania kruszcu potrzebnego na wybicie monet, nie dały większego rezultatu, co wpłynęło na produkcje mennicy. Praktycznie całe srebro wpływające do mennicy zużywane było na produkcję monety bilonowej. Powodowało to, że przy użyciu małej ilości srebra, uzyskiwano wysokie kwoty w monecie.

      Mennica coraz częściej pracowała w nocy, ale pomimo to bank Polski 7 lipca 1831 roku wysyła pilne pismo do mennicy nakazując natychmiastowe wzmożenie wysiłku, próbując zwiększyć ilość wybitego bilonu do 40 tysięcy złp dziennie. Z raportów dyrektora mennicy nigdy nie uzyskano sumy 40 tysięcy złp dziennie wybijając tylko monety dziesięciogroszowe. Pomimo, że mennica pracowała w dzień i w nocy produkcja monet bilonowych wynosiła 60-75 tysięcy sztuk dziennie. Dnia 7 września 1831 roku wojska rosyjskie zdobyły Warszawę i mennica zaprzestała wybijania monet powstania listopadowego.

      Po detronizacji Mikołaja I zaniechano także wybijania monet złotych 25- i 50-złotowych. Monety te nie miały oparcia w polskiej tradycji monetarnej, ale także należało znaleźć sposób by nowa polska moneta złota została natychmiastowo zaakceptowana w zachodniej części Europy. Wtedy też mennica warszawska rozpoczęła wybijanie obcej monety złotej - dukata holenderskiego, który był powszechnie znany w całej Europie. Zmieniając w dukatach holenderskich znak menniczy na małego orzełka polskiego, mennica mogła produkować monetę, która nie budziła żadnych podejrzeń i została ufnie przyjęta przez zagraniczny rynek. 24 marca 1831 roku Bank Polski nakazał mennicy warszawskiej przygotowanie stempli do wybicia takich dukatów. Już 31 marca 1831 roku ukazuje sie postanowienie Rządu Narodowego mówiące o wybijaniu dukatów holenderskich w Polsce. Na początku kwietnia mennica coraz częściej napotykała problemy z dostawami srebra, a jej zasoby były już na wyczerpaniu. Dlatego też decyzja o wybijaniu monety złotej, umożliwiła dalszą produkcję monety pełnowartościowej.

      Emisję tych dukatów umożliwił zakup za granicą 561 kg złota, co pozwoliło na wybicie pierwszej partii dukatów. Ogółem wybito 162.347 sztuk dukatów.

3 grosze
    Awers - ukoronowana tarcza herbowa z orłem i pogonią, U góry w otoku napis KRÓLESTWO POLSKIE, pod tarczą litery K.G.
    Rewers - Wieniec dębowy, wewnątrz napis w trzech wierszach 3 GROSZE POLS 1831.
    Rant karbowany, miedź, waga 9,1 gr. średnica 25,5 mm.
    Nakład: 1 111 774.
    Odmiana: nogi orła zgięte lub proste (powyżej), z kropką lub bez kropki po wyrazie POLS.

10 groszy
    Awers - jak wyżej, lecz po bokach tarczy data 18 - 31 i bez liter K.G.
    Rewers - Wieniec dębowy, wewnątrz napis w trzech wierszach 10 GROSZY POLS, pod wieńcem litery K.G.
    Rant gładki, srebro (bilon 0,194), waga 2,9gr, średnica 19mm.
    Nakład: 6 038 148.
    Odmiana: nogi orła zgięte lub proste, litery K.G. większe lub mniejsze, korona węższa lub szersza.

2 złote
    Awers - jak 3 grosze.
    Rewers - Wieniec dębowy, wewnątrz napis 2 ZŁOTE POL. wokoło wieńca w otoku napis 43 43/125 Z GRZYW. CZYST. KOL. ROKU 1831 oraz litery K. G.
    Rant gładki, srebro (0,593), waga 8,9gr, średnica 26mm.
    Nakład: 170 990.
    Odmiana: z kropką lub bez kropki po wyrazie POL, bez przekreślenia litery Ł (rzadka), Pogoń bez pochwy do miecza.

5 złotych
    Awers - jak wyżej.
    Rewers - Wieniec dębowy, wewnątrz napis 5 ZŁOT. POL. wokoło wieńca w otoku napis 17 211/625 Z GRZYW. CZYST. KOL. ROKU 1831 oraz litery K.G.
    Rant: BOŻE. ZBAW. POLSKĘ., srebro (0,868), waga 15,5gr, średnica 31,5mm.
    Nakład: 22 571.
    Odmiana: z kreską (powyżej) lub bez kreski poziomej w ułamku 211/625.

Dukat
    Awers - postać rycerza zwrócona w prawo, z mieczem w prawej i strzałami w lewej dłoni. Po bokach data 18 - 31, w otoku napis: CONCORDIA RES PARVAE CRESCUNT (w zgodzie nawet z małych rzeczy wyrastają wielkie). Pochodnia oraz mały orzełek polski.
    Rewers - Kwadrat ozdobiony ornamentami a wewnątrz napis: MO. AVR. REG. BELGII AD LEGEM IMPERII (moneta złota Królestwa Belgijskiego według stopy menniczej cesarskiej).
    Rant ząbkowany skośnie, złoto (0,983), waga 3,46 gr, średnica 21,4mm.
    Nakład: 163 205.
    Odmiana: Kropka za pochodnią, kropka przed pochodnią, bez kropki.

      Znakami menniczymi monet powstańczych są litery K.G. będące pierwszymi literami imienia i nazwiska Karola GRONAUA, kierownika mennicy warszawskiej 1829-1834.

3. Dodatki

      W kwietniu 1831 roku z powodu braku drobnej monety, mennica państwowa przystąpiła do druku banknotów jednozłotowych. Na początku chciano wydrukować bilety jedno- i dwuzłotowe, ale z przyczyn technicznych zaniechano produkcji drugiego nominału banknotu. Mennica wydrukowała 735 tysięcy jednozłotówek. Oznaczone były one literkami serii A, a numer składał się z 4-6 cyfr. Był to banknot jednostronny o wymiarach 63x102mm. Na banknotach znajdowały się podpisy:
  - Głuszyński
  - D. Łubieński

      W czasie trwania powstania listopadowego Rząd Narodowy wydawał małe pudełeczka z kompletem monet powstańczych oraz banknotem jednozłotowym. Na wieczkach tych szkatułek umieszczony został orzeł a pod nim srebrny napis:

       Po upadku powstania rząd carski próbował wycofać z obiegu monety powstańcze, ale wiele takich kompletów pozostało w polskich rodzinach jako pamiątki narodowe. Zamawiano nawet wykonanie takich szkatułek, ale najczęściej nie widniał na nich orzełek i w/w napis. Spotyka się pudełeczka z napisem:

Wykaz głównych pracowników mennicy warszawskiej w czasie powstania listopadowego:
  Dyrektor: Ignacy Bieńkowski
  Kierownik: Karol Gronau
  Medalier: Gotfryd Majnert
  Aplikant medalierstwa: Józef Majnert (syn w/w)
  Grawer: Józef Hoerkner
  Probierz: Fryderyk Hunger

Przygotował: granit01

Nakłady podane za popularnymi katalogami Janusza Parchimowicza