Pierwszy rozbiór Polski podzielił część naszego kraju między trzy ówczesne mocarstwa - Prusy, Rosję i Austrię. W granicach Austrii znalazła się cała południowa część Polski, obejmująca Królestwo Galicji i Lodomerii oraz księstwa Oświęcimskie i Zatorskie. Do Galicji i Lodomerii Austria rościła sobie urojone prawa, tłumacząc, że w XIII w. księstwa te były pod władzą Węgrów i to dawała Habsburgom prawo do tych ziem. Stąd też na ziemiach tych wprowadzono natychmiastowo austriacką administrację i walutę. Monetą obiegową dla tych terenów stała się moneta austriacka. Ponieważ tego samego nie dało zastosować się w stosunku do księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego, pozostawiono tam administrację polską. Ze względu na to, że polska stopa mennicza różniła się od austriackiej, polecono wybijać dla księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego specjalną monetę według stopy polskiej.

      W 1774 roku wybito w węgierskiej mennicy Smolnik (Szomolnok, Schmollnitz) miedziane szelągi ze znakiem mennicy S oraz w latach 1775-77 w Wiedeńskiej Mennicy srebrne 15-krajcarówki czyli złotówki i 30-krajcarówki czyli dwuzłotówki. W ten sposób zaczęto powoli przyzwyczajać ludność zamieszkującą te tereny do waluty austriackiej (krajcar zrównano z 2 groszami miedzianymi). Monety te noszą znaki mennicze CA lub IF-CA i odnoszą się do pracowników Mennicy Wiedeńskiej Johana Cronberga oraz Franza Aicherau.

      Po 1777 roku zaprzestano produkcji tych monet i wprowadzono także administracje austriacką.

      Po wybuchu w 1794 roku Powstania Kościuszkowskiego, Mennica Wiedeńska wybiła specjalną partię monet dla Galicji. Austria koncentruje na wcześniej zagarniętych terenach swoje wojska i chcąc zjednać Polaków, nakazuje wybić ściśle według stopy polskiej specjalnie dla Galicji i Lodomerii miedziane grosze i trojaki oraz próbne szóstaki, umieszczając na nich napis GROSS(US) POL(ONICUS). Monety te były o takich samych wyobrażeniach awersu i rewersu. Jak napis na awersie wskazuje - MONET AER lub ARG EXERCI CAES REG - monety ta przeznaczone były do opłacenia żołdu wojskom skoncentrowanym na terenie byłej Polski. Współcześnie często kolekcjonerzy nazywają te numizmaty "monetami wojskowymi". Po upadku powstania i ostatnim rozbiorze Polski, Austria dla zajętych terenów nie wydała żadnej specjalnej emisji dla tych ziem.

Opis monet zaboru Austriackiego

a. Monety Oświęcimsko- Zatorskie 1774-1777

Szeląg

   Awers - Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Galicji - trzy korony, Lodomerii - dwa pola szachownicy, Oświęcimia i Zatora - orzeł, oraz herb Habsburgów - pod korona tarcza z poziomym pasem,
   Rewers - napis w czterech wierszach: 1/ SCHILLING/ 1774/S
   Miedź, waga 2,2g, rant ozdobny. Nakład - nieznany, odmiany - kilka drobnych odmian w rysunku korony zarówno dużej jak i małej nad herbem Habsburgów, na rewersie nieco odmienny krój litery "C" w napisie SCHILLING. Rzadka moneta w ładnym stanie, w menniczym stanie zachowania praktycznie niespotykana, powyżej stanu II cena amatorska, a w stanie III - ok. 400zł.

15 krajcarów - złotówka 1775-1777

   Awers - Nad skrzyżowanymi gałązkami palmową i laurową popiersie Marii Teresy, u dołu napis w dwóch wierszach: XCVI EX MARCA/PURA VIEN: W otoku napis: M. THERESIA. D. G. R. I. HU. BO. GA. LO. REG.
   Rewers - Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Galicji - trzy korony, Lodomerii - dwa pola szachownicy, Oświęcimia i Zatora - orzeł, oraz herb Habsburgów - pod korona tarcza z poziomym pasem, pod tarczą ozdobioną girlandą wartość 15 KR, u dołu litery A. C. w półkolu napis ARCHID. AUS. DUX. OSW. ZAT. 1775.
   Srebro, waga 5,4g, rant ozdobny. Nakład - nieznany, odmiany - Monety te (zresztą jak i dwuzłotówki) charakteryzują się płytkim biciem na awersie, krótki czas obiegu powodował szybkie wytarcie szczegółów popiersia księżnej, i moneta stawała się w krótkim czasie mało atrakcyjnym numizmatem. Rzadka moneta w ładnym stanie, w menniczym stanie zachowania praktycznie niespotykana, powyżej stanu II cena amatorska, a w stanie III - cena ok. 500zł. Najpospolitszy rocznik to 1776, pozostałe rzadziej spotykane. Zdjęcia roczników 1776 i 1777.

30 krajcarów - dwuzłotówka 1775-1777

   Awers - Nad skrzyżowanymi gałązkami palmową i laurową popiersie Marii Teresy, u dołu napis w dwóch wierszach: XXXXVIII EX MARCA/PURA VIEN: W otoku napis: M. THERESIA. D. G. R. I. HU. BO. GA. LO. REG.
   Rewers - Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Galicji - trzy korony, Lodomerii - dwa pola szachownicy, Oświęcimia i Zatora - orzeł, oraz herb Habsburgów - pod korona tarcza z poziomym pasem, pod tarczą ozdobioną girlandą wartość 30 KR, u dołu litery I. C. - F. A. w półkolu napis ARCHID. AUS. DUX. OSW. ZAT. 1775.
   Srebro, waga 9,2g, rant ozdobny. Nakład - nieznany, odmiany - Najczęściej spotykana z monet dla księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, w menniczym stanie zachowania praktycznie niedostępna na rynku, a w stanie III - cena ok. 300zł. Najpospolitszy rocznik to 1776, pozostałe rzadziej spotykane.

b. Monety dla Galicji i Lodomerii 1794

Grosz

   Awers - Austriacki dwugłowy orzeł w koronie z herbem Habsburgów na piersiach, pod nim skrzyżowane sztandary. W półkolu napis: MONET. AER. EXERCIT. CAES. REG.
   Rewers - Napis w czterech wierszach: I / GROSSVS / POL. / 1794. Niżej gałązki laurowa i palmowa
   Miedź, waga 3,89g, rant ozdobny, nakład nieznany. Brak zauważalnych "gołym okiem" odmian. Pospolita moneta, w stanie III - cena ok. 150zł, dla II - ok. 600 zł, I stan - c.a.

Trojak

   Awers - Austriacki dwugłowy orzeł w koronie z herbem Habsburgów na piersiach, pod nim skrzyżowane sztandary. W półkolu napis: MONET AER. EXERCIT. CAES. REG.
   Rewers - Napis w czterech wierszach: III / GROSSI / POL. / 1794. Niżej gałązki laurowa i palmowa
   Miedź, waga 11,69g, rant ozdobny, nakład nieznany. Odmiana - napis otokowy na awersie dochodzi do sztandarów, lub kończy się troszeczkę dalej.. Pospolita moneta, w stanie III - cena ok. 200zł, dla II - ok. 1000 zł, I stan - c.a.

Szóstak

   Awers - Austriacki dwugłowy orzeł w koronie z herbem Habsburgów na piersiach, pod nim skrzyżowane sztandary. W półkolu napis: MONET AER. EXERCIT. CAES. REG.
   Rewers - Napis w czterech wierszach: VI / GROSSI / POL. / 1794. Niżej gałązki laurowa i palmowa
   Srebro, waga - ?, rant - ?, nakład nieznany. Rysunek stempla zarówno awersu jak i rewersu świadczy, że moneta ta miała być przeznaczona do obiegu, jednakże ilość zachowanych egzemplarzy przemawia za próbą menniczą. Olbrzymiej rzadkości moneta, cena amatorska.

WYKAZ ZNAKÓW I SKRÓTÓW WYSTĘPUJĄCYCH NA MONETACH

C. A. - Jan Cronberg i Franciszek Aicherau, mincerz i wardajn Mennicy Wiedeńskiej

EX MARCA PURA VIEN(nensi) - z grzywny czystej wiedeńskiej

GROSSI POL(oniae) - grosze polskie

GROSSVS POL(oniae) - grosz polski

I. C. - F. A. - Jan Cronberg i Franciszek Aicherau, mincerz i wardajn Mennicy Wiedeńskiej

M(aria) THERESIA D(ei) G(ratia) R(omani) I(mperatrix) HU(ngariae) BO(hemiae) GA(liciae) LO(domeriae) REG(gina) ARCHID(ux) AUS(triae) DUX OSW(icimiae) ZAT(ore) - Maria Teresa z bożej łaski cesarzowa rzymska, królowa Węgier, Czech, Galicji, Lodomerii, wielka księżna Austrii, księżna Oświęcimia i Zatora.

MONET(a) AER(ea) EXERCI(us) CAES(arei) REG(ii) - moneta miedziana wojska cesarsko-królewskiego

MONET(a) ARG(entea) EXERCIT(us) CAES(arei) REG(ii) - moneta srebrna wojska cesarsko-królewskiego

S - Smolnik (Schmolnitz) - mennica węgierska

Przygotował: granit01