https://is.gd/LQcibkCytuj:
KANCELARIA SENATU BIURO LEGISLACYJNE Warszawa, 24 lipca 2023 r.
Opinia do ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (druk nr 1064)
I. Cel i przedmiot ustawy
Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy, jej celem jest między innymi zwiększenie bezpieczeństwa dziedzictwa kulturowego poprzez wyłączenie z amatorskich poszukiwań miejsc pozostających pod ochroną konserwatorską, a także miejsc pochówków, miejsc kaźni i pomników zagłady.
Dotychczas poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Zgodnie z proponowanym art. 33a ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, kto w wyniku poszukiwań znalazł lub pozyskał przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym albo innym zabytkiem ruchomym, jest obowiązany zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.
W przypadku znalezienia lub pozyskania na obszarze nie większym niż 100 m2 co najmniej trzech przedmiotów, co do których istnieje przypuszczenie, że są one zabytkami archeologicznymi, prowadzący poszukiwania obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków i wstrzymać poszukiwania.
Wojewódzki konserwator zabytków w terminie 30 dni dokonuje oceny, czy znaleziony lub pozyskany przedmiot jest zabytkiem, i informuje zawiadamiającego o ustaleniach i dalszych działaniach co do znalezionego przedmiotu.
Osobom, które odkryły w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, przypadkowo znalazły albo znalazły lub pozyskały w wyniku poszukiwań zabytek archeologiczny, przysługuje nagroda pieniężna albo dyplom. Nagrodę pieniężną przyznaje się, gdy zabytek archeologiczny posiada szczególną wartość historyczną, artystyczną lub naukową, a w pozostałych przypadkach przyznaje się dyplom.
Wartość przyznanej nagrody pieniężnej nie może być wyższa niż dwudziestopięciokrotność kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W wyjątkowych wypadkach, gdy zabytek archeologiczny posiada oprócz szczególnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej także znaczną wartość materialną, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków wysokość nagrody pieniężnej może zostać podwyższona do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Na podstawie art. 36b, poszukiwania ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych może prowadzić osoba pełnoletnia pod warunkiem posiadania zgody właściciela nieruchomości i posiadacza nieruchomości oraz po dokonaniu zgłoszenia poszukiwań do rejestru poszukiwań.
Zgłoszenia poszukiwań dokonuje się przed rozpoczęciem poszukiwań za pomocą aplikacji mobilnej udostępnionej przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zabrania się poszukiwań m.in. na obszarach:
1) będących zabytkami wpisanymi do rejestru, wpisanymi do rejestru wraz z otoczeniem lub ujętymi w ewidencji zabytków i w odległości mniejszej niż 10 metrów od nich;
2) będących zabytkami uznanymi za pomnik historii;
3) parków kulturowych;
6) cmentarzy, dawnych cmentarzy, mogił i grobów wojennych oraz miejsc kaźni;
7) Pomników Zagłady i ich stref ochronnych.
Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzenia elektronicznego lub technicznego wbrew postanowieniom ustawy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
II. Przebieg prac legislacyjnych
Projekt ustawy został wniesiony przez posłów w dniu 7 czerwca 2023 r. (druk sejmowy nr 3383).
I czytanie projektu miało miejsce w Komisji Kultury i Środków Przekazu. W II czytaniu zgłoszono wniosek o odrzucenie projektu ustawy oraz poprawkę, odrzucone następnie w III czytaniu. Za przyjęciem ustawy głosowało 248 posłów, przy 203 głosach przeciw i 1 głosiewstrzymującym się.
III. Uwagi
1. Na podstawie art. 33a. 1, kto w wyniku poszukiwań, o których mowa w art. 36b ust. 1, znalazł lub pozyskał przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym albo innym zabytkiem ruchomym, jest obowiązany zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Niewykonanie tego obowiązku jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny (art. 116a).
W kontekście takiej konstrukcji prawnej należy zwrócić uwagę, że określenie „zabezpieczenie przedmiotu” jest nieprecyzyjne i może być źródłem wątpliwości w razie ustalania przesłanek odpowiedzialności karnej. Art. 32 ust. 1 pkt 2 tej samej ustawy również stanowi o zabezpieczeniu zabytku doprecyzowując jednak, że może to nastąpić przy użyciu dostępnych środków.
Na marginesie należy wskazać, że art. 33a jest niespójny z art. 116a przewidującym sankcję za jego naruszenie. Otóż ten pierwszy nakazuje zabezpieczyć przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia (wykonać obydwie te czynności), a ten drugi stanowi, że karze podlega ten, kto nie zabezpieczył lub nie oznaczył jego miejsca znalezienia (wykonanie jednej z czynności zwalnia od odpowiedzialności).
2. Art. 33a. ust. 1 nakazuje każdemu, kto w wyniku poszukiwań, o których mowa w art. 36b ust. 1, znalazł lub pozyskał przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym albo innym zabytkiem ruchomym, niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Przepis ten abstrahuje od art. 5 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych w myśl którego ten, kto znalazł rzeczy o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej i nie zna osoby uprawnionej do ich odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, oddaje rzecz niezwłocznie właściwemu staroście, a właściwy starosta w terminie 7 dni od dnia powzięcia wiadomości o znalezieniu rzeczy zawiadamia właściwego miejscowo wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Obydwa te przepisy mogą być w praktyce skierowane do tego samego adresata, wymagając od niego różnych zachowań, których niedopełnienie skutkuje odpowiedzialnością karną.
3. Na podstawie art. 34 ustawy, osobom, które odkryły w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, przypadkowo znalazły albo znalazły lub pozyskały w wyniku poszukiwań, o których mowa w art. 36b ust. 1, zabytek archeologiczny, przysługuje nagroda pieniężna albo dyplom. Nagrodę pieniężną przyznaje się, gdy zabytek archeologiczny posiada szczególną wartość historyczną, artystyczną lub naukową, a w pozostałych przypadkach przyznaje się dyplom.
Ustawa nie przewiduje żadnych kryteriów, od których uzależnia się samo przyznanie nagrody pieniężnej, jak i jej wysokość. Zabieg polegający na przekazaniu tej materii do aktu wykonawczego budzi wątpliwości co do jego zgodności z wynikającymi z art. 2 Konstytucji RP zasadami zaufania do prawa, określoności oraz legalizmu.
4. Na podstawie art. 36b ust. 1 ustawy, poszukiwania ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych może prowadzić osoba pełnoletnia pod warunkiem posiadania zgody właściciela nieruchomości i posiadacza nieruchomości oraz po dokonaniu zgłoszenia poszukiwań do rejestru poszukiwań. Dotychczas poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym zabytków archeologicznych, przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków (uchylany art. 36 ust. 1 pkt 12).
Porównanie tych przepisów nasuwa pytanie, na jakich zasadach będzie się odbywać poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych przy użyciu sprzętu do nurkowania.
Maciej Telec Główny legislator